Wodogłowie (hydrocephalus)- to nadmierne gromadzenie się płynu mózgowo rdzeniowego ( PMR) w centralnym układzie nerwowym a dokładnie w układzie komorowym mózgowia. Nazwa pochodzi z języka greckiego, gdzie „hydro” to woda a „kephalus” to mózg.
Tłumacząc dosłownie to gromadzenie się wody w mózgu.
Płyn mózgowo-rdzeniowy normalnie otacza mózg i rdzeń kręgowy, pełniąc funkcje ochronne i wspomagające, takie jak amortyzowanie urazów oraz dostarczanie składników odżywczych do neuronów.
Głównym miejscem produkcji PMR są sploty naczyniówkowe znajdujące się w komorach bocznych. Wytwarzają one 60-75% PMR.
W największym uproszczeniu-PMR stale krąży, odpływając z komór bocznych przez otwory międzykomorowe do komory trzeciej, następnie przez wodociąg mózgu do komory czwartej. Stąd przemieszcza się przez otwory boczne i otwór pośrodkowy komory czwartej do zbiornika móżdżkowo-rdzeniowego i przestrzeni podpajęczynówkowej.
Proces odwrotny – usuwania PMR- to wchłanianie do układu żył i zatok żylnych mózgu i rdzenia kręgowego – zachodzi w ziarnistościach pajęczynówki.
Przyczyny wodogłowia
Istnieje kilka teorii tłumaczących jak dochodzi do wodogłowia.
Jedna z nich mówi o nadmiernej produkcji, który ma lub miał zwiększone ciśnienie.
Inna wyjaśnia, że to wynik dysproporcji pomiędzy produkcją a wchłanianiem.
Trzecia, że to nadmierna akumulacja płynu w przestrzeniach wewnątrzkomorowych, jako wyraz przeszkody w fizjologicznym krążeniu płynu.
W przypadku wodogłowia nieprawidłowa produkcja, krążenie lub wchłanianie płynu mózgowo-rdzeniowego prowadzi do jego nadmiernego gromadzenia się, co prowadzi do zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego.
Najnowsze definicja mówi, że wodogłowie to aktywne poszerzenie układu komorowego mózgu, będące wynikiem nieadekwatnego przemieszczania się płynu mózgowo rdzeniowego z miejsca jego produkcji do punktu jego wchłaniania do krążenia obwodowego.
Istnieje wodogłowie zamknięte (dotyczy struktur w mózgu) i komunikujące (dotyczy obszaru poza układem komorowym).
Podział wodogłowia ze względu na ciśnienie PMR to:
-Wodogłowie normotensyjne- ciśnienie PMR w granicach normy,
-Wodogłowie hypertensyjne– wzmożone ciśnienie PMR,
-Wodogłowie z zaniku.
Kolejny podział ze względu na etiologię:
-wrodzone-zmiany anatomiczne utrudniające prawidłowe krążenie PMR np. zespół Arnolda Chiariego, rozszczep kręgosłupa, przepuklina oponowa, mózgowa,
-nabyte-jako konsekwencje np. krwotoku domózgowego, zapalenia opon mózgowordzeniowych, urazy mózgu i wiele innych.
Objawy wodogłowia hypertensyjnego mogą obejmować:
- Zwiększony obwód głowy u niemowląt z powodu rozszerzających się czaszek.
- Napięte ciemiączko,
- Rozsunięcie szwów czaszki,
- Bóle głowy,
- Nudności i wymioty,
- Zaburzenia widzenia,
- Zmiany osobowości,
- Zaburzenia równowagi i koordynacji,
- Zaburzeni świadomości,
- Obrzęk tarcz nerwów wzrokowych,
- Bradykardia.
Objawy wodogłowia normotensyjnego
To zespół objawów zwany zespołem Hakima-Adamsa
Typowe objawy to triada, w skład której wchodzi:
-Narastające otępienie,
-Zanurzenia chodu (chód szurający – bez odrywania stóp od podłoża).
-Zaburzenia oddawania moczu
Diagnostyka
Podstawowe badanie to tomografia komputerowa głowy lub rezonans magnetyczny.
Obraz pozwala na klasyfikację i rozpoznanie wodogłowia oraz jego przyczyny.
W określonych przypadkach pomocne jest badanie płynu mózgowo rdzeniowego, pozwalające ocenić jego ciśnienie.
Wykonuje się też specjalistyczne testy z użyciem środka kontrastującego izotopu, lub monitorowanie ciśnienia przez dłuższy okres.
Leczenie
Uzależnione od rodzaju wodogłowia, stopnia nasilenia objawów i przyczyny.
Czasem wystarcza ograniczenie podaży płynów, leki osmotyczne zmniejszające ciśnienie PMR (glicerol, mannitol, sól fizjologiczna, mocznik) leki moczopędne).
W bardziej zaawansowanych procesach w zależności od typu wodogłowia stosuje się procedury obarczające-drenaż zewnętrzny, zastawkę, zabieg endoskopowy, tworzący obarczające połączenie układu komorowego z przestrzeniami podpajęczymi.
Wodogłowie jest poważna patologia mózgu i zawsze wymaga stałej kontroli neurologa czasem też neurochirurga.