Mowa to podstawowa forma komunikowania się ludzi. Czasem widzimy, że ktoś miewa problemy z płynną wymową, z doborem i wypowiadaniem słów, z nazewnictwem lub ze zrozumieniem wypowiadanych przez kogoś zdań. Taki problem, jeżeli pojawia się nagle, może świadczyć nawet o zagrożeniu udarem mózgu. Można wysunąć wniosek, że jest to objaw bardzo ważny, dlatego warto poświęcić mu chwilę.
Co to jest więc afazja? To zaburzenie mowy, spowodowane nabytym uszkodzeniem układu nerwowego. Termin wywodzi się z greki (aphates) i oznacza osobę niemówiącą.
Kto jako pierwszy opisał takie zaburzenia? Był to francuski lekarz, Marc Dax, niestety już zapomniany, który przedstawił wyniki badań swoich pacjentów, po urazie mózgu, mających zaburzenia mowy. 40 opisanych i przedstawionych na sympozjum pacjentów miało porażenie prawostronne, a także zaburzenia mowy. Jego hipoteza, że uraz musiał dotyczyć lewej pólkuli mózgu, co w efekcie doprowadziło do zaburzeń mowy, przeszła niezauważona. A była to pierwsza tego typu obserwacja.
30 lat później potwierdził to inny francuski lekarz. Udowodnił to wykonując u pacjentów z zaburzeniami mowy, badania autopsyjne (pośmiertne). Był to Paul Broca. Paul Broca, francuski chirurg i antropolog, badał pacjentów i opisał dwóch, którzy po urazie głowy utracili zdolność mówienia. Miejsce, które uległo uszkodzeniu i spowodowało utratę zdolności mówienia, znajdowało się w lewej pólkuli mózgu i nazwano je potem polem Broca.
Inny lekarz, Carl Wernicke, urodzony w Tarnowskich Górach, niemiecki profesor psychiatrii i neurologii Uniwersytetu we Wrocławiu, wskazał i opisał obszar kory, odpowiedzialny za nierozumienie mowy, zwane polem Wernickego.
Rodzaje zaburzeń mowy to szeroki temat. Jest wiele ich klasyfikacji. W międzynarodowym piśmiennictwie neurologicznym, najbardziej rozpowszechniona jest klasyfikacja bostońska afazji. Opracowana została na podstawie korelacji objawów i lokalizacji uszkodzenia mózgu. Upraszczając jednak nieco, afazja to zaburzenie mowy, polegające na:
– zaburzeniu jej rozumienia – afazja czuciowa, sensoryczna,
– zaburzeniu jej ekspresji – afazja ruchowa, motoryczna.
Zawsze jest objawem chorobowym i wskazuje na uszkodzenie lewej półkuli, czyli dominującej
(u osoby praworęcznej). Może występować jako objaw izolowany w ograniczonym uszkodzeniu mózgu, a może występować łącznie z innymi objawami w uszkodzeniu rozlanym mózgu.
W mowie afatycznej występują błędy dotyczące budowy zdania, słów, treści, gramatyki. A mowa dysartryczna? To mowa niewyraźna, zamazana, ale pod względem treści i składni jest prawidłowa. Czy wiecie, że mowę ocenia neurolog już w momencie zbierania wywiadu od pacjenta?
Mowa płynna – fluent, to mowa prawidłowa pod względem składni, intonacji i melodii zdania. Szybkość płynnego mówienia to około 90 słów na minutę, a zdanie zawiera najczęściej 5-8 słów.
W afazji typu fluent dominują drobne błędy, parafazje głoskowe (opuszczenie, przestawienie sylaby) i semantyczne (właściwy wyraz zastępowany jest przez inny o podobnym znaczeniu – (fotel/krzesło) i zdarzają się też neologizmy. W afazji typu non-fluent, z niepłynną mową, wyczuwa się wyraźnie napięcie pacjenta podczas mówienia, mowa jest wolniejsza, zdania krótsze, mowa bywa niewyraźna.
A jak bada się rozumienie mowy przez pacjenta, czyli istnienie afazji czuciowej? Prosi się badanego o wykonanie jakieś czynności lub sekwencji kilku z nich, następujących po sobie.
Na przykład:
– Proszę prawą ręką sięgnąć po kartkę, leżącą na biurku, zgiąć ją na pół i położyć ją na swoich kolanach. Dla osoby zdrowej jest to proste zadanie.
Bardziej złożone polecenie:
– Proszę dotknąć palcem swojej lewej ręki, swojego prawego ucha.
Inny rodzaj zaburzeń towarzyszących afazji, to:
– aleksja, czyli zaburzone czytanie.
U każdego jest w różnym stopniu zauważalna, bo zdolność czytania jest w bardzo dużym stopniu zależna i proporcjonalna do wykształcenia.
– akalkulia – zaburzone liczenie,
–agrafia – zaburzone pisanie.
Bywają jeszcze inne rodzaje afazji, takie jak:
– globalna- ruchowo-czuciowa, zwana też mieszaną,
– transkorowa – charakterystyczne jest zachowanie funkcji powtarzania, rozumienia prostych wypowiedzi, utrudnione jest natomiast programowanie rozwiniętej wypowiedzi słownej,
– amnestyczna, zwaną anomią – tylko zaburzenia nazywania i znajdywania słów. Pacjent na zapytanie o nazwę pokazywanego mu długopisu, nie odpowie długopis, tylko, że to jest do pisania.
Można to łatwo sprawdzić, prosząc o znalezienie i wypowiedzenie 10 słów na literę np. A. Zdrowa osoby wykona to zadanie w ciągu 1 minuty.
Ustępowanie afazji uzależnione jest od przyczyny, zespołu objawów i rodzaju uszkodzenia. Najczęściej afazja występuje w udarze mózgu. Zaburzenia mowy, jak wspomniałam już, mogą być jego pierwszym objawem. Leczenie wtedy jest kompleksowym leczeniem udaru mózgu. W leczeniu samej afazji znacząca rolę ma rehabilitacja i nauka mowy, którą prowadzi logopeda.
Skomplikowane? Na tym nie kończy się wcale temat rodzajów zaburzeń mowy, występujących w różnych chorobach i problemach neurologicznych. Opiszę je w kolejnych artykułach.
